İsrail-İran Yüzleşmesi Batı Asya Ateşine Yakıt Ekliyor

KIZGINLIK: Tahran'da bir binada yer alan ABD karşıtı duvar resminin önünden geçen insanlar. (Reuters)

Joe Biden yönetimi ile bir anlaşmaya vararak, İsrail 26 Ekim'de yaklaşık 100 uçak göndererek İran'ın Tahran, Huzistan ve İlam eyaletlerinde yer alan 20 seçilmiş hedefe saldırı düzenledi. Bu hedefler arasında hava savunma sistemleri (S-400, S-300), füze ve drone üretim birimleri ve diğer askeri hedefler olduğu bildirildi. İsrail, bu saldırıyı 1 Ekim'de İran'ın İsrail'e 180'den fazla füze fırlatmasına tepki olarak gerçekleştirdi. ABD ve müttefikleri, İran'ın nükleer tesisleri ve petrol üretim yerlerinin saldırıya uğramaması gerektiğini belirterek daha geniş bir savaşı önlemek istemişti, bu nedenle İsrailliler İran'ı 'savunmasız' hale getirmeye ve gelecekteki saldırılar için radar tesislerini yok etmeye odaklandılar. İsrail ayrıca, İran askeri liderliğini provoke etmemek ve ikinci bir saldırıya olanak tanımamak için İran'ın üst düzey liderliğine saldırmama kararı aldı.

İran Dışişleri Bakanı, Arap hükümetlerine daha önce İran'ın daha geniş bir savaş istemediğini ve İsrail'in misilleme saldırısını askeri yerler hedef alınırsa tolere edebileceğini belirtmişti. İran askeri tesislerine verilen hasarın boyutu, İslami rejimin halkının detayları açıklamasını yasaklaması nedeniyle kesin değil. İsrail ordusu İran’a yönelik gece operasyonlarının sona erdiğini açıkladıktan sonra, Tahran'daki Ayetullah Humeyni Uluslararası Havalimanı normal uçuşlara açıldı. ABD, İran'ı uyararak bir misilleme yaparsa savaşa İsrail adına katılacağını ve ciddi zarar vereceğini bildirmişti. İsrail ayrıca Suriye ve Irak'taki askeri hedefleri de bombaladı; birkaç yerde yangın çıktığı rapor edildi.

Şu ana kadar İran'ın tepkisi temkinli oldu. İsrail saldırısının yalnızca 'sınırlı' bir zarara yol açtığını ve İsrail'i yeniden küçük düşüreceğini belirtti. Ancak İran, hemen İsrail'e yönelik bir cezalandırıcı eylemden bahsetmiyor. İsrail tarafından ağır bir darbe alan Hizbullah, Hamas gibi vekillerini yeniden inşa etmek için zamana ihtiyaç duyuyor.

Başkan Biden, İsrail saldırılarının ilerleyişini ofisinden takip etti. 'Kontrollü ve sınırlı' çatışma, her iki tarafın da ekonomilerine zarar vermeden daha geniş bir çatışmaya yol açmadan iç politikada itibarlarını korumasını sağladı. Tam kapsamlı bir bölgesel savaş, ABD iç politikası için önemli sonuçlar doğurabilirken, Demokrat Parti adayı Kamala Harris, yaklaşan başkanlık seçimlerinde Cumhuriyetçi aday Donald Trump'a karşı yakın yarışta. Harris, bu çatışmanın azaltılması çağrısında bulunarak Siyah, Arap, Müslüman ve Hispanik seçmenlerin desteğini kazanmayı hedefliyor.

İran-İsrail çatışmasından çıkarılacak dersler neler? Öncelikle İran, nükleer yakıt döngüsünü ustaca yönetip ileri düzey silahlar üreterek kapsamlı ulusal güç kapasitesini artırdı. Bu turun ardından İran'ın, nükleer silah yapma yolunda son adımları atarak güvenliğini artırması muhtemel. İran'ın, Rusya ile silah üretimi karşılığında gelişmiş Sukhoi-35 savaş uçakları üretimi anlaşmasına vardığı rapor edildi. Zaten drone, otonom araç, denizaltı ve diğer ileri düzey silahların üretimine başlamış durumda. İran, Rusya'dan hassas tesislerini korumak amacıyla daha gelişmiş hava savunma sistemleri (örneğin S-400) arayışında da olabilir. Devrimci İslami ideolojisi, dış politikasında güçlü bir şekilde rehberlik ettiği için, İran bölgenin politik veya ekonomik yapısındaki her yeniden yönlendirmede bozguncu rolünü üstlenmeye devam edecektir.

İkincisi, ABD Batı Asya'da hâlâ baskın bir etkiye sahip olsa da, artık bölgede istediği çözümü dayatamaz. Büyük Güçler arasındaki rekabet, Rusya ve Çin'in aktif olarak İran, Suriye ve diğerlerini desteklemesiyle şiddetlendi. Birçok BRICS ülkesi şimdi petrol satın alımlarını yerel para birimleriyle gerçekleştirmek istediğinden, ABD'nin gelecekte İran'ın petrol satışı üzerindeki yaptırımları empoze etmesi daha da zorlaşacaktır.

Üçüncüsü, mevcut savaş, Filistin meselesine veya Batı Asya'daki diğer kronik sorunlara çözüm bulma umutlarını daha da azalttı. Çoğu ülke artık Filistin sorunu için iki devletli bir çözüm önerisini desteklerken, İsrail Başbakanı Netanyahu böyle bir öneriyi değerlendirmek istemiyor. Önceliği, bölgedeki İran vekillerine saldırmaya ve onların altyapısını ve gücünü yok etmeye devam etmek. Gazze ve güney Lübnan'daki insani kriz kötüleşti ve çatışmanın sona erdirilmesi, İsrailli ve diğer rehinelerin iadesi ve Gazze Şeridi'nin gelecekteki yönetimi konusunda henüz bir uzlaşma sağlanamadı.

İsrail'in Gazze'deki savaşı başlamasının ardından, Biden yönetiminin dört önemli hedefi vardı: Hamas'ın oluşturduğu tehdidi yok etmek amacıyla İsrail'in savaşını destekleme; rehinelerin güvenliğini sağlama; sivillerin korunması; ve bölgede tam kapsamlı bir savaşı önleme. Hamas tehdidi büyük ölçüde etkisiz hale getirilmiş ve bölgesel bir savaş önlenmiş olsa da, Biden yönetimi 42,000'den fazla Filistinlinin, özellikle sivil ve çocukların öldürülmesini önlemede başarısız oldu. İki milyon Filistinli büyük bir insani felaketle karşı karşıya ve Lübnan'da yaklaşık 3,000 kişi hayatını kaybetmiş durumda.

İran, İsrail, Hamas ve Hizbullah devam eden şiddetten büyük sorumluluk taşırken, Biden yönetimi de bölgedeki önemli dış politika aktörü ve savaşın başlıca destekleyicisi olarak suçlanmalıdır. İsrail ve İran arasında doğrudan bir savaşın patlak vermesi, Batı Asya'yı tehlikeli bir çıkmaza sokmuştur. Hindistan, tüm taraflara "devam eden düşmanlıkların kimseye fayda sağlamadığını, masum rehinelerin ve sivil nüfusun zarar gördüğünü" hatırlatarak, itidal gösterilmesi ve diyalog ile diplomasinin yoluna dönülmesi gerektiğini doğru bir şekilde hatırlattı.